- 16 มิถุนายน 2020
- 6134 Views
จําปี
นิยามสรรพคุณทางยาของ 'จําปี' คือ ดอกมีรสขมเย็น กลิ่นหอม ปรุงเป็นยาแก้ไข้แก้ล
ขอยกตอนหนึ่งของพุทธวจนะตรัสแก่พระอานนท์ก่อนเสด็จดับขันธปรินิพพาน “…แม้ดอกมณฑารพอันเป็นของทิพย์ก็ตกลงมาจากอากาศ ดอกมณฑารพเหล่านั้น ร่วงหล่นโปรยปรายลงยังสรีระของตถาคตเพื่อบูชา”
แม้พุทธองค์เสด็จดับขันธ์ล่วงแล้วทุกหนแห่งบนผืนดินเมืองกุสินารายังกลาดเกลื่อนด้วยดอกมณฑารพ “…สมัยนั้นเมืองกุสินาราเดียรดาษด้วยดอกมณฑารพโดยถ่องแถวประมาณแค่เข่า จนตลอดที่ต่อแห่งเรือนบ่อของโสโครก และกองหยากเยื่อ ครั้งนั้นพวกเทวดา แลพวกเจ้ามัลละเมืองกุสินารา สักการะ เคารพนับถือ บูชาพระสรีระพระผู้มีพระภาค ด้วยการฟ้อนรํา ขับร้อง ประโคมมาลัย แลของหอม ทั้งที่เป็นของทิพย์ทั้งที่เป็นของมนุษย์”
ผู้คนครั้งกระโน้นเชื่อว่า ‘ดอกมณฑารพ’ คือ ‘ทิพยบุปผา’ ซึ่งไม่เคยปรากฎในโลกมนุษย์จะพบเฉพาะกาลสิ่งใดสิ่งหนึ่งเกิดขึ้นแก่องค์สัมมาสัมพระพุทธเจ้า เช่น ประสูติตรัสรู้ปรินิพพาน จาตุรงคสันนิบาต และวันที่ทรงแสดงพระธัมมจักกัปปวัตนสูตร ฯลฯ ซึ่งยามนั้นมาถึง เหล่าทวยเทพเทวดาจะบันดาลให้ดอกมณฑารพ ตกโปรยปรายลงมาจากเทวโลก
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ยังเก็บคํา ‘มณฑารพ’ อันหมายถึง (น.) ชื่อต้นไม้ในเมืองสวรรค์, มณฑา ก็ใช้ในทางชีววิทยา – ดอกมณฑารพ หรือ ‘มณฑา’ มีชื่อละตินว่า ‘Talauma candollei Bl.’ อยู่ในวงศ์ Magnoliaceae ซึ่งนับพี่น้องกับดอกจําปา จําปี และยี่หุบเป็นไม้พุ่มสูงราว 3 – 10 เมตร เปลือกสีเทา มีใบเดี่ยวเรียงสลับขนาดใหญ่รูปรี ปลายแหลม ขอบเรียบ เนื้อใบหนา มักเป็นลอนคลื่น ดอกเดี่ยวขนาดใหญ่ออกตามซอกใบ หรือส่วนยอดของลําต้น สีเหลืองนวล กลีบดอกหนาแข็ง ส่งกลิ่นหอมฟุ้งไกล โดยเฉพาะยามเช้าตรู่กลิ่นจะหอมแรงมาก ออกดอกตลอดปี ด้วยคุณลักษณะดังกล่าวปัจจุบันจึงนิยมปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับตามบ้านเรือน
คนไทยโบราณเชื่อว่าท่านใดปลูกต้นมณฑารพประจําบ้านจะทําให้มีความสงบสุข และศักดิ์สิทธิ์เพราะเป็นดอกไม้ทิพย์เกิดบนสวรรค์ชั้นฟ้า จวบจนถีงแก่กาลหนึ่งจึงร่วงหล่นตกลงมาถึงโลก นอกจากนี้ยังเชื่อหากบ้านใดปลูกมณฑารพบ้านนั้นจะงดงามชวนมอง ด้วยเหตุดอกมณฑายามบานนั้นมีสีเหลืองนวล ส่งกลิ่นหอมนาน ช่างทอผ้าไทยยังได้นําคุณลักษณะทางเค้าโครงของดอกมณฑารพมาดัดแปลงเป็นลายผืนผ้า
บางท้องถิ่นของไทยเรียก ‘มณฑารพ’ ว่า ‘ดอกไข่ไก่’ อันเป็นดอกไม้ของนางสงกรานต์ประจําวันพฤหัสบดีผู้มีนามอันไพเราะอย่างยิ่งว่า ‘กิริณีเทวี’
RakDokนิยามสรรพคุณทางยาของ 'จําปี' คือ ดอกมีรสขมเย็น กลิ่นหอม ปรุงเป็นยาแก้ไข้แก้ล