เข็ม
“ดอกเข็มขาวพวงนั้นฉันถวาย แต่กลิ่นอายคลายพร้อมไม่หอมหวาน สารภีที่ใส่มาในพาน ของเยาวมาลย์แม่อุบลคนสำคัญ” - จากวรรณคดีเรื่องพระอภัยมณี โดย สุนทรภู่
Meaning
Sharp as a needle
ผลิสะพรั่งดังคมเข็ม
หญ้าแพรก ข้าวตอก ดอกมะเขือ แลดอกเข็มคือสี่องค์ประกอบสำคัญที่จะขาดไม่ได้ในพานไหว้ครูตามขนบโบราณของไทย หญ้าแพรกคือความเจริญงอกงาม ข้าวตอกคือความแตกฉาน ดอกมะเขือแทนความอ่อนน้อม ขณะที่ดอกเข็มสีสวยสดนั้นให้ความหมายถึงความฉลาดหลักแหลม สติปัญญาเฉียบคม เหมือนดังปลายแหลมของเข็ม รวมถึงยังเป็นการอวยพรจากครูให้ชีวิตของลูกศิษย์มีรสหวานเหมือนรสชาติเกสรดอกไม้ ตามความเชื่อของคนไทยดอกเข็มในภาษาดอกไม้จึงให้ความหมายเป็นมงคลจนผู้คนนิยมปลูกไว้ในบ้าน หรือใช้ในพิธีมงคลต่าง ๆ ดอกเข็มยังถูกพูดถึงอยู่บ้างในวรรณคดีเนื่องจากเป็นดอกไม้ที่ปลูกไว้ในรั้วในวังมาตั้งแต่อดีตแล้ว
Flower of fortune
ดอกไม้แห่งความโชคดี
ดอกเข็มปกติที่เราคุ้นเคยกันดีมีลักษณะก้านยาวแผ่กลีบดอกออกเป็น 4 กลีบเรียงตัวกัน อาจจะคล้ายกับเรื่องราวของใบโคลฟเวอร์ เพราะมีคนบางกลุ่มที่เชื่อว่าถ้าใครพบดอกเข็มที่มี 6 กลีบคน ๆ นั้นจะพบโชคดี บ้างก็ว่าถ้าหาดอกเข็ม 6 กลีบได้ครบ 9 ดอกจะทำให้ได้พบกับโชคลาภครั้งใหญ่ ไม่มีใครทราบว่าความเชื่อนี้มีที่มาจากไหน แต่ที่แน่ ๆ เชื่อว่าในวัยเยาว์คงมีหลายคนเคยนั่งแหวกดูดอกไม้ช่อน้อยทีละดอกเพื่อหาเจ้าดอกโชคดีนี้อย่างแน่นอน
History
ดอกเข็มเป็นไม้พุ่มต้นสูงใหญ่ที่อาจเติบโตได้มากถึง 1-3 เมตร มีใบมันสีเขียวเข้ม ดอกย่อยเล็ก ๆ เชื่อมติดกันด้วยโคนฐานทำให้ดูเป็นช่อดอกขนาดใหญ่ ด้วยความที่เจ้าตัวมีมากถึง 500 กว่าสปีชีส์ จึงมีถิ่นกำเนิดกระจายตัวตั้งแต่อเมริกาใต้ อินเดีย ศรีลังกา ไปจนถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ สามารถเติบโตได้ดีในเขตอากาศร้อน สายพันธุ์ส่วนใหญ่จึงกระจุกตัวอยู่ในเอเชีย นอกจากชื่อทางการอย่าง Ixora แล้วก็ยังเป็นที่รู้จักในชื่ออื่น ๆ อีกอย่างเช่น West Indian Jasmine หรือ Scarlet Jungle Flame
Culture
ในอินเดียดอกเข็มเป็นดอกไม้ศักดิ์สิทธิ์ที่ใช้สักการะบูชาเทพเจ้า ตลอดจนใช้ในงานพิธีสำคัญต่าง ๆ เหมือนกับทางฝั่งไทยที่ผู้คนสมัยโบราณนิยมปลูกดอกเข็มไว้ในบ้านเพราะเชื่อว่าเป็นไม้มงคล มีคุณด้านทำให้ผู้อยู่อาศัยมีสติปัญญาเฉียบแหลม ด้วยความที่เป็นดอกไม้ความหมายดีบางครั้งจึงถูกนำไปประดับตกแต่งพานพุ่มหรือร้อยเป็นมาลัยซึ่งจำเป็นต้องใช้คนที่มีฝีมือละเอียดถี่ถ้วน เนื่องจากดอกเข็มมีลักษณะเปราะบางก้านเรียวเล็กเหมือนปลายเข็ม เด็ก ๆ ในสมัยก่อนชอบดึงเกสรดอกไม้ออกมาดูดน้ำหวาน เพราะมีรสเย็น หวานชื่นใจ ทั้งยังมีสรรพคุณช่วยขับพิษ แก้ร้อนใน แก้ท้องเสีย บางบ้านยังนิยมนำไปชุบแป้งทอดหรือจิ้มกินกับน้ำพริกอีกด้วย
Anecdote
ดอกเข็มมีคุณประโยชน์ด้านการรักษาโรคอย่างยิ่งยวด โดยจัดเป็นดอกไม้สำคัญในตำราอายุรเวทของอินเดีย อย่างไรก็ตามดอกเข็มแต่ละสปีชีส์ให้คุณประโยชน์ที่แตกต่างกัน ส่วนใหญ่ใช้ในการขจัดพิษ และแก้ไข้ แต่มีอยู่ชนิดหนึ่งซึ่งพบได้มากทางตอนใต้ของจีนได้รับการวิจัยแล้วว่าสามารถช่วยรักษาโรคเกี่ยวกับไขข้อ และรักษาบาดแผลได้
