นาน ๆ ครั้งที่ความงดงามของตัวดอกไม้จะถูกตีคุณค่ารองลงไปเมื่อเทียบกับประโยชน์เอนกอนันต์ของพวกเขา ‘ดอกคําฝอย’ คงเป็นตัวอย่างซึ่งเห็นชัดอย่างยิ่งจากมุมนี้

    เพราะหากค้นคว้าหาคุณประโยชน์ของดอกคําฝอยกันอย่างจริง ๆ จัง ๆ เราก็พบว่าพืชล้มลุกจากวงศ์ทานตะวัน โดยมีถินกําเนิดบนดินแดนตะวันออกกลางอันเวิ้งว้างชนิดนี้จะมีคุณค่าทางยามากมายต่อมนุษย์ตั้งแต่หัวจรดเท้า จากภายในร่างกายจรดภายนอกมากมายนับร้อยประการ ส่วนใหญ่มีผลกับโลหิต หรือระบบไหลเวียนเลือด เนื่องจากสารสีแดงในดอกคําฝอยที่มีชื่อว่า ‘คาร์ธามิน – Carthamin’ กับ ‘ไอโซคาร์ธามิน – Isocarthamin’ คือเคมี ธรรมชาติช่วยลดความข้นหนืดของเลือด

    ‘โกฐกุสุมภ์’ คือชื่อเรียกยาชนิดหนึ่งจากพระคัมภีร์การแพทย์แผนไทย ซึ่งก็คือ ‘ดอกคําฝอย’ นั่นเอง โดยพระคัมภีร์แพทย์นี้เผยแพร่สู่บ้านเราตั้งแต่ กรุงสุโขทัยเป็นราชธานีซึ่งมีต้นตอจากการอายุรเวทอินเดีย และว่ากันว่าหมอ ชีวกโกมารภัจจ์ซึ งเป นแพทย์ประจําพระพุทธองค์คือผู้แต่งคัมภีร์

   ใน ‘ตํานานเก็นจิ’ ของชาวญี่ปุ่น เล่าถึงดอกคําฝอยไว้อย่างลึกซึ้งว่า ‘สุเอทสึมุฮานะ’ ภรรยาสาวอีกคนหนึ่งของเก็นจิเธอเป็นหญิงสาวที่มีจมูกใหญ่สีแดง ประกอบกับบุคลิกทื่อ ๆ เหมือนชายมากกว่าหญิง หนําซ้ำยังมิรู้จักการแต่งเนื้อแต่งตัวประทินโฉมดังสตรีทั่วไป เก็นจิเศรษฐีจึงเก็บเธอไว้แค่ในก้นครัว จนกระทั่งวันหนึ่งภรรยาจมูกแดงเหมือนผ้าย้อมด้วยดอก ‘สุเอทสึมุฮานะ’ จะแก้ปัญหาครั้งใหญ่ของชีวิตแก่เขาได้

    เป็นคุณอันโอฬารซ่อนอยู่ในร่างผู้หญิงธรรมดา ๆ

    ชื่อ ‘สุเอทสึมุฮานะ’ นั้นมีสองความหมาย เพราะนอกจากจะเป็นชื่อหญิง จมูกแดงแล้ว ยังมีความหมายแฝงอีกอย่างว่า ‘ดอกไม้สีแดง’ ซึ่งตํานานนี้ หมายความถึง ‘ดอกคําฝอย’ นั่นเอง

    ‘ฮานะ’ คําญี่ปุ่นพ้องเสียงระหว่าง ดอกไม้ (花) กับ จมูก (鼻) ‘ดอกคําฝอย’ บ้านเราเป็นชื่อคําเมือง (ภาษาเหนือ) โดย ‘คํา’ แปลว่า ทอง (ทองคํา – เหมือน ‘คํา’ ของอีสาน) ส่วน ‘ฝอย’ ก็หมายถึงกลีบดอกย่อยเล็ก ๆ แลดูเหมือนดอกไม้ไฟเปล่งแสงสีเหลืองอร่ามกระจ่างบนท้องฟ้ายามราตรี