คุณรู้จักต้นกำเนิดของซากุระดีพอหรือยัง?

    สีชมพูอ่อนของกลีบดอกซากุระ ยั่วยวนให้ผู้คนพากันหลั่งไหลเข้าประเทศญี่ปุ่นเพื่อชมความงามของการเบ่งบาน แม้จะเป็นช่วงเวลาแสนสั้นเพียงไม่กี่วัน แต่ก็รู้สึกคุ้มค่าพอที่เคยยืนอยู่ท่ามกลางดงดอกซากุระ… สักครั้งในชีวิต แต่หากลดทอนความโรแมนติกนี้ลงสักหน่อย ก็จะพบกับความจริงที่หลายคนยังไม่เคยรู้ว่า เจ้าดวงดอกซากุระอันสวยหวานตระการตานั้น เป็นดอกไม้ที่ถูกตั้งใจขยายพันธุ์ขึ้นอย่างรวดเร็วเพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการสร้างชาติตั้งแต่ศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมา

    ย้อนกลับไปเมื่อประมาณ 2,000 ปีที่แล้ว วัฒนธรรมการชมดอกไม้เริ่มต้นในราชสำนักจีน และส่งอิทธิพลมายังประเทศญี่ปุ่น โดยดั้งเดิมนิยมชมความงามของดอกท้อเป็นหลัก จนราชสำนักญี่ปุ่นในยุคเฮอัน เริ่มหันมาชื่นชอบความงดงามของดอกซากุระ โดยเฉพาะเหล่าขุนนางที่ลงมือปลูกต้นซากุระเป็นจำนวนมากในบริเวณบ้านของตัวเองเพื่อแสดงฐานะทางสังคม ทำให้กลายเป็นที่นิยมในวงกว้าง และเป็นจุดเริ่มต้นวัฒนธรรมการชมดอกไม้ของชาวญี่ปุ่นในฐานะกิจกรรมเพื่อความเริงรมย์

    เมื่อลมหนาวพัดผ่านไป เมษายนกลายเป็นมุดหมายแห่งการเริ่มต้น จากหลักฐานที่ย้อนเวลากลับไปได้กว่า 1,000 ปี พบว่าการผลิดอกของซากุระเป็นเสมือนปฏิทินระดับชาติที่แสดงว่าฤดูแห่งการเก็บเกี่ยวได้เริ่มต้นขึ้นแล้ว เกษตรกรในสมัยนั้นจะออกมาจัดงานเฉลิมฉลอง และอธิษฐานให้พืชผลอุดมสมบูรณ์ทว่าภาพของดอกซากุระในสมัยนั้นกับตอนนี้ ช่างแตกต่างราวกับหนังสือคนละเล่ม พูดให้เข้าใจได้ง่ายกว่านี้ก็คือ คนญี่ปุ่นสมัยโบราณไม่เคยรู้จักต้นซากุระอย่างที่ปรากฏในสื่อท่องเที่ยวทุกวันนี้ ไม่แม้แต่เคยเห็นสักนิดเดียว

    โซเมอิ-โยชิโนะ คือชื่อสายพันธุ์ของต้นซากุระซึ่งกำเนิดในยุคเอโดะ (ประมาณ 150 ปีที่แล้ว) และถูกปรับปรุงสายพันธุ์ให้ ‘พร้อมใช้งาน’ ในช่วงทศวรรษ 1930 เมื่อรัฐบาลต้องการสร้างโฆษณาชวนเชื่อเพื่อความสามัคคีของชาวญี่ปุ่นซากุระจึงถูกยกให้เป็นหนึ่งในสัญลักษณ์สำคัญ รัฐบาลญี่ปุ่นส่งเสริมให้โรงเรียนและสถานที่ราชการปลูกต้นซากุระสายพันธุ์โซเมอิ-โยชิโนะ เพื่อแสดงออกถึงความ ‘รักบ้านเกิด’

    ซากุระสายพันธุ์ใหม่นี้ได้เข้ามาแทนที่ความงดงามของสายพันธุ์เดิมซึ่งถูกถอนทิ้งอย่างไร้เยื่อใย ประเทศญี่ปุ่นเคยมีความหลากหลายของต้นซากุระกว่า 20 ชนิด แต่ปัจจุบันซากุระเหล่านั้นถูกผลักให้ไปอยู่ในหมวด ‘ซากุระป่า’ ซึ่งหาดูได้ยาก และไม่ได้รับความรักจากคนทั่วไป แต่กลับหาดูได้อย่างดาษดื่นในต่างประเทศ เช่น อเมริกา และอังกฤษ เพราะรัฐบาลญี่ปุ่นเคยส่งพันธุ์เหล่านั้นไว้ให้เป็นของขวัญเชื่อมสัมพันธไมตรีระหว่างประเทศ

    ซากุระที่พลัดถิ่นไปเบ่งบานในต่างประเทศ จึงมีคุณลักษณะแปลกตากว่าซากุระทั่วไปในประเทศญี่ปุ่น บ้างสีขาวปลอดไปทั้งต้น บ้างก็แต้มด้วยสีชมพูเข้มเจ็บตา ไม่ได้ไล่สีขาวอมชมพูเหมือนถิ่นที่จากมาแต่อย่างใด การพัฒนาประเทศอย่างเร่งรีบของญี่ปุ่นทั้งช่วงก่อน และหลังสงครามโลก ทำให้พวกเขาลืมความหลากหลายของต้นไม้ชนิดนี้ หน้าที่ของต้นซากุระสายพันธุ์โซเมอิ-โยชิโนะมีเพียงเติบโตอย่างรวดเร็ว เพราะใช้เวลาแค่ 5 ปีก็สามารถออกดอกต้อนรับนักท่องเที่ยวได้แล้ว และผลิบานบนกิ่งก้านเพียง 8 วันก็ร่วงหล่นลงพื้นสิ้นสุดสัญญะแห่งจุดเริ่มต้นของวสันตฤดู

    นี่ไม่ใช่เรื่องน่าเศร้าสักทีเดียว อย่างน้อยญี่ปุ่นก็เคยส่งออกซากุระพันธุ์ต่างๆ ให้ไปสร้างความสุขแก่คนทั่วโลก ครั้งหน้าหากใครมีโอกาสได้ไปต่างประเทศช่วงที่ดอกซากุระกำลังบานก็อยากให้ลองพินิจสักหน่อยว่าต้นที่อยู่ข้างหน้าคุณนั้นมีลักษณะอย่างไร แปลกไปจากที่เคยเห็นหรือที่อยู่ในจินตนาการคุณหรือเปล่า ตำนานดอกซากุระอาจไม่ใช่เรื่องราวของเทพปกรณัมอีกต่อไป แต่ควรจะกลายเป็นเรื่องเล่าของความหลากหลายที่เคยมีอยู่บนโลกใบนี้ต่างหาก