เมื่อดอกไม้แห่งการระลึกชาติสามารถสัมผัสได้จริง

    ตำนานเล่าว่า เมื่อครั้งเหล่าเทวดากับอสูรกัดฟันจับมือกันกวนเกษียรสมุทร นอกจากจะได้น้ำอมฤตที่ทำให้เป็นอมตะแล้ว ยังเกิดของวิเศษผุดขึ้นมาระหว่างพิธีอีก 14 อย่าง และหนึ่งในนั้นก็คือ ‘ต้นปาริชาต’ เมื่อครั้งต้นปาริชาตกำเนิดขึ้นมา เหล่าเทวดาต่างลงคะแนนเสียงให้พระอินทร์นำต้นไม้วิเศษนี้ไปปลูกไว้ในอุทยานใหญ่ใกล้กับสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ที่มีชื่อว่า ‘ปุณฑริกวัน’ โดยต้นปาริชาตนั้นมีขนาดมโหฬารชนิดที่ต้นเดียวก็แผ่กิ่งก้านปกคลุมได้ทั่วทั้งประเทศไทย และจะผลิดอกให้ได้ชื่นชมกันทุก 100 ปี ดอกปาริชาตจะร่วงลงสู่มือของผู้ที่ต้องการนำไปชื่นชมได้ทันทีเมื่อคิดอยาก แถมหากเอื้อมมือไปรองรับไว้ไม่ทัน ดอกปาริชาตจะลอยคว้างกลางอากาศอยู่อย่างนั้นจนกระทั่งผู้รับพร้อม โดยจะไม่ร่วงลงแตะพื้นแต่อย่างใด แต่ละครั้งที่ร่วงลงมากลิ่นหอมของดอกจะลอยตามลมไปได้ไกลถึง 100 โยชน์ (1,600 กิโลเมตร)

    ว่ากันว่า หากผู้ใดได้สูดดมกลิ่นอันหอมตลบอบอวลไปทั้งสรวงสวรรค์ของดอกปาริชาต จะหวนระลึกถึงอดีตชาติของตัวเองได้ตั้งแต่ชาติแรกจนถึงชาติสุดท้าย ความเชื่อตามตำนานนี้ปรากฏอยู่ในตอนหนึ่งของบทประพันธ์เรื่อง ‘กามนิต – วาสิฏฐี’ คราวที่กามนิตไปพบกับต้นปาริชาตบนสวรรค์ กล่าวว่า “ในทันใดนั้น ลักษณะประหลาดแห่งกลิ่นหอมก็เริ่มสำแดงอาการ กล่าวคือ ขณะกามนิตสูดกลิ่นซึ่งตลบฟุ้งอยู่ทั่วหุบเขานั้น ความรู้สึกระลึกเรื่องหนหลังได้แล่นพรูเข้าสู่ใจโดยเร็ว ทำลายทะลุฝ้ามืดที่กำบังไว้ ตั้งแต่ตื่นขึ้นในสระจนบัดนี้ กามนิต ระลึกถึงความเป็นไปในอดีตได้ตลอด…”

    สิ่งอัศจรรย์มักเป็นเหตุให้สรวงสวรรค์เกิดเรื่องวุ่นวาย นอกจากสงครามยิบย่อยที่เหล่าอสูรยกพวกรบรากับเทวดา เพราะอยากชิงต้นปาริชาตไปชื่นชมกันบ้าง ก็ยังมีเนื้อหาบางตอนของ ‘กฤษณาวตาร’ ที่กล่าวถึงเรื่องราวเมื่อพระนารทฤาษีทรงฤทธิ์ ผู้มักสนุกสุขสันต์เมื่อได้เห็นเรื่องราววุ่นวาย นำดอกปาริชาตไปถวายแด่องค์กฤษณะ จากนั้นจึงติดตามดูว่าพระองค์จะนำดอกไม้นั้นไปให้ชายาองค์ใด ปรากฏว่าพระกฤษณะนำดอกปาริชาตไปมอบให้กับชายาที่มีนามว่านางรุกขมินี พระนารทฤาษีจึงเห็นช่องของการสร้างความหฤหรรษ์ โดยนำข่าวไปแจ้งแก่นางสัตยภามาซึ่งเป็นชายาอีกองค์หนึ่งของพระกฤษณะ พร้อมชี้ช่องให้พระนางอ้อนวอนต่อองค์กฤษณะให้นำต้นปาริชาตมาปลูกไว้ที่สวนของตนเองเสียเลย ถือเป็นการชดเชยความผิดขององค์เทพ ยุแยงตะแคงรั่วเสร็จสรรพ พระนารทฤาษีก็ยังซ้อนแผนลับด้วยการไปกระซิบกับพระอินทร์ผู้ดูแลต้นปาริชาตว่าจงระวัง เนื่องจากตนรู้ว่าจะมีผู้มาขโมยไม้ประดับแห่งสรวงสวรรค์ต้นนี้ไป

   ฝ่ายพระกฤษณะก็อยากเอาใจชายา จึงไปขโมยต้นปาริชาตมาไว้ในสวนของนางสัตยภามา ณ เมืองทวารกา ในโลกมนุษย์ตามที่สัญญาเอาไว้ ทำให้เกิดการสู้รบระหว่างพระอินทร์ผู้ดูแลต้นปาริชาตและพระกฤษณะ สุดท้ายพระอินทร์ซึ่งมีฤทธิ์ด้อยกว่าองค์กฤษณะไม่สามารถต้านทานได้ ต้นปาริชาตจึงถูกย้ายถิ่นฐานมาอยู่ในโลกมนุษย์ ตราบจนองค์กฤษณะลาจากโลก ต้นปาริชาตจึงมีโอกาสกลับไปเป็นต้นไม้งามประจำสวรรค์อีกครา

   นอกจากนั้น ความงดงามของต้นปาริชาตยังปรากฏอยู่ในศาสนา ตามคำสอนขององค์สัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งเปรียบพระอริยสาวกผู้ปฏิบัติตนรักษาศีลตามลำดับต่างๆ กับความงามของต้นปาริชาติในหลายลักษณะ เช่น “สมัยใด อริยสาวกคิดจะออกบวชเป็นบรรพชิต สมัยนั้น อริยสาวกเปรียบเหมือนปาริฉัตตกพฤกษ์ของเทวดาชั้นดาวดึงส์มีใบเหลือง … สมัยใด อริยสาวกปลงผมและหนวด นุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์ ออกบวชเป็นบรรพชิต สมัยนั้น อริยสาวกเปรียบเหมือนปาริฉัตตกพฤกษ์ของเทวดาชั้นดาวดึงส์ผลัดใบใหม่…”

    เมื่อกลับมามองในโลกแห่งความเป็นจริง ณ ปัจจุบัน เชื่อกันว่าปาริชาตหรือปาริฉัตรในเรื่องเล่านั้น แท้จริงคือต้นทองหลาง เพราะมีใบสีเหลืองและดอกสีแดงดุจเพลิงคล้ายที่บรรยายไว้ใน กามนิต – วาสิฏฐี ความว่า “กลางหุบเขามีไม้ประหลาดต้นหนึ่ง ลำต้นและกิ่งเรียบรื่นเป็นสีแดงดั่งแก้วประพาฬ ใบแกมเหลืองแก่ มีดอกแดงเข้มส่งสีรุ่งโรจน์ราวกับจะลุกไหม้” นอกจากนั้น ยังมีข้อความเกี่ยวกับพันธุ์ไม้ทั้งสองนี้ใน ‘ไตรภูมิพระร่วง’ ระบุว่า “ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ มีอุทยานชื่อปุณฑริกวัน มีไม้ทองหลางใหญ่ชื่อปาริชาติกัลปพฤกษ์ ใต้ต้นกัลปพฤกษ์มีแท่นศิลาแก้วชื่อ บัณฑุกัมพล เป็นแท่นสีแดงเข้มดังดอกชบาและอ่อนดังฟูกผ้า ใกล้กันมีศาลาสุธรรมเทพสภาเป็นที่ประชุมและฟังธรรมของเทวดา”

    เมื่อมองต่อมายัง ‘ทองหลาง’ ต้นปาริชาติที่งอกเงยขึ้นในโลกมนุษย์นั้น พบว่าเป็นไม้มงคลตามความเชื่อแบบไทยมาตั้งแต่โบราณ ว่ากันว่าหากบ้านใดปลูกต้นทองหลางเอาไว้ จะมั่งมีด้วยทรัพย์สินและเงินทองล้นหลาม ส่วนดอกทองหลางก็มีรูปทรงสวยแปลก สีแดงสดสะดุดตา ใบมีสีเหลืองดุจทองทามองดูแล้วสดชื่นใจ มักนิยมนำมาใช้ในพิธีมงคลตามความเชื่อทางศาสนาพุทธ พราหมณ์ และฮินดู โดยในหนึ่งก้านนั้นจะประกอบด้วยสามใบ ทางฮินดูเชื่อว่าแทนความหมายของ ‘ตรีมูรติ’ ที่คัมภีร์ปุราณะหมายถึงเทพเจ้าทั้งสามพระองค์ คือ พระพรหม พระวิษณุ และพระศิวะ ผู้คนจึงมักนำใบทองหลางมาเป็นส่วนหนึ่งในพิธีมงคล ไม่ว่าจะเป็นการตั้งเสาเอกเพื่อปลูกบ้านใหม่ ตั้งศาลพระภูมิ หรือในพิธีแต่งงาน และยังมีการประดิดประดอยงานดอกไม้สดรูปดอกทองหลาง เป็นเครื่องสดประดับพระจิตกาธานในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพรัชกาลที่ 9 เพื่อใช้สื่อนัยว่า ‘ประชาชนชาวไทยจะหวนระลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์ท่าน ไม่ว่าจะเกิดในชาติไหนหรือภพใดก็ตาม’

    ต้นทองหลาง ยังเป็นไม้มงคลประจำปีเกิดของคนปีมะแม เชื่อกันว่า หากคนเกิดในปีนักษัตรนี้ปลูกต้นทองหลางไว้ทางทิศเหนือของตัวบ้าน จะเพิ่มความเป็นสิริมงคลแก่ตนและคนรอบข้าง หากมองประโยชน์ในแง่สมุนไพร ทองหลางมีคุณสมบัติแก้เสมหะ ดับพิษร้อน แก้อาการข้อบวม ลมพิษ แก้อาการไข้หวัด ตาฟาง แก้อาการปวดแสบปวดร้อน แก้พยาธิ คนโบราณใช้ประโยชน์จากทองหลางในทางสมุนไพร โดยนำใบมากินร่วมกับเมี่ยงคำหรือเป็นผักแนมน้ำพริก นับเป็นการเลือกกินอย่างชาญฉลาด เพราะใบทองหลางเต็มไปด้วยโปรตีน แคลเซียม ฟอสฟอรัส วิตามินเอ และวิตามินซี จึงมีคุณประโยชน์ช่วยบำรุงสายตาและกระดูก

    ทองหลางอันเป็นตัวแทนของต้นปาริชาตในแดนมนุษย์จึงเต็มไปด้วยสรรพคุณมากมาย แม้ว่าไร้ซึ่งกลิ่นอันชวนเชิญให้ผู้คนหวนระลึกถึงอดีตชาติได้ หากจะสำคัญอย่างไร? ก็ในเมื่อเราควรจดจ่อกับปัจจุบัน มากกว่าอดีตอันเนิ่นนานที่ผ่านเลยไป ประโยชน์ของทองหลางที่มือสัมผัสได้ จึงอาจมีมากกว่าปาริชาตซึ่งทำหน้าเป็นเพียงไม้ประดับแห่งสรวงสวรรค์ตามตำนานด้วยซ้ำไป หรือใครว่าไม่จริง?